آغاز معماري ايران به چه دوره اي بر مي گردد؟
- ايرانيان به لحاظ شرايط اقليمي ويژه کشور اغلب براي ساخت بناها از مصالح و مواد مقاوم بهره مي گرفتند و بر همين اساس در زمينه ساخت بناها تبحر کافي پيدا کردند و به سرعت توانستند به هنر معماري در معناي واقعي آن دسترسي پيدا کنند. چنانچه آثار و ابنيه تاريخي به جاي مانده از تاريخ کهن ايران مانند چغازنبيل نشاني از اين حکايت است. همچنين در دوره هاي پارتي و ساساني سبک و سياق معماري سنگي به شناخت بهتر مواد و ساخت بناهاي عظيم، طاق ها و کتيبه ها منجر شد که اين روند در اواخر دوره ساساني به شکل کاملي بروز پيدا کرد. با آغاز دوره اسلامي روند معماري ايران پوياتر شد تا جايي که در دوره سلجوقي، با تکميل شدن مباحث سازه اي، معمارها فرصت پيدا کردند تا از آجر، ملاط و تزيينات در ساخت بناها استفاده کنند که اين هنر به ويژه در دوران اسلامي، در سطوح عالي آن به چشم مي خورد. در اواخر دوره مغول اطلاعات مربوط به سازه و بنا تکميل و معماري بنا از نظر فضاها کامل شد و بناهاي به جا مانده از اين دوره به عنوان يکي از کامل ترين نمونه هاي فضاهاي معماري شهري، جلوه گر شد. پس از مغول و در دوران تيموريان کاشيکاري با سبک و سياق کاشي معرق و به شکل بي نظير به کار گرفته شد که اين سبک در دوره صفويه نيز ادامه پيدا کرد، در اين دوره سرعت ساخت و ساز استفاده از کاشيکاري هفت رنگ را جايگزين استفاده از کاشي هاي معرق کرد.
در دوران قاجار اتفاقات و ابداعات زيادي در معماري ايران زمين رخ داد. يکي از اين حوادث ويراني بناهاي به جاي مانده از دوران قبل به خصوص دوره صفويه است، دليل لرد کروزن (سياح انگليسي) براي اين ويراني ها متوجه آن است که، شرقي ها از اينکه در خانه پدرانشان سکني گزينند، کراهت دارند : «پدران جهت فرزندان بنايي مي سازند که چون ممکن است بعداً اين بنا کافي براي پسر نباشد و يا طرز ساختمان که تغيير مي يابد و وارث را خوش نمي آيد، وارثين صرفه را در انهدام و ويراني مي بينند».
کاري که شاه عباس نيز درباره ميراث گذشتگان انجام داد، به طوري که به گفته يکي ديگر از سياحان خارجي به نام تاورنيه : «وقتي شاه عباس اصفهان را پايتخت خود قرار داد، به مسجد جامع قديم شهر احترام نگذاشت، در صورتي که بايد اين محل زيبا را که اهميت و شهرت اصفهان وابسته به اوست مرمت مي نمود».
در دوران قاجار به دليل ورود عناصر جديدي مانند ميدا (به معناي امروزي) و خيابان به عرصه معماري، در معماري ايران تغييراتي رخ مي دهد و معماري جديدي به نام معماري خياباني شکل مي گيرد، همچنين معماري در دوران قاجار در بناهاي مختلف مانند : پل، گرمابه، مسجد، مدرسه و غيره ادامه معماري دوره هاي پيشين به خصوص صفويه است و البته داراي تغييرات و عناصري مي باشد که مختص دوره قاجار است.
بطور کلي معماري دوره ي قاجاريه را مي توان به دو دوره ي کلي تقسيم کرد :
1-دوره ي اول: از آغاز سلطنت آغا محمد خان تا پايان سلطنت محمد شاه :در اين دوره نگاه حاکم بر معماري همچنان نگاهي درونزا و بر مبناي سبک اصفهان و به کمال رساندن آن مي باشد که نمونه هايي همچون حرم حضرت معصومه در قم و مسجد سلطاني نمونه هايي از آن مي باشند.
2-دوره ي دوم: از آغاز سلطنت ناصرالدين شاه تا پايان حکومت سلسله قاجار: در اين دوره بر اثر مسافرت هاي ناصرالدين شاه و اخلاف او و همچنين اعزام عده اي از محصلين ايراني به اروپا و تحت تاثير قرار گرفتن هيات حاکمه و نخبگان جامعه، سبکي در معماري آغاز مي گردد که التقاطي از معماري بومي و معماري غربي مي باشد.
هنر معماري اين زمان با مقايسه با دوره‌ي صفويه بسيار ضعيف شمرده مي‌شود. تنها در زمان حکومت طولاني ناصرالدين شاه قاجار به دليل نفوذ هنر باختري، هنر معماري همچنين صنايع ظريف مانند گچ‌بري، آيينه‌کاري و کاشيکاري رونق يافت. ارتباط بيشتر ايران با غرب، معماران ايراني را بر آن داشت تا عوامل مشخص معماري ايران را با روش‌بيني و توجه خاصي با عوامل معماري غرب درآميزند و آثاري به وجود آورند که از نظر هنري دل پسند باشد.
فضاها به گشايش و سبکي بيشتري مي رسند و الگوهاي قديمي معماري ايران در جهت گسترش فضا تکامل مي يابند.اما وقتي به معماري از زواياي ديگري مانند اندازه ها، تناسبات، شکل ها و تزئينات نگاه کنيم، معماري دوره قاجار وضع نازل تري را نسبت به دوره هاي گذشته خود و به خصوص دوره صفوي نشان مي دهد.
گرمابه ها
ساخت حمام (گرمابه) در معمارى ايران داراى سابقه اى چندين هزار ساله است و قدمت آن طبق حفارى هاى باستان شناسى صورت گرفته در تخت جمشيد به دوره هخامنشى مى رسد و اين روند در دوره ى اسلامى ادامه پيدا کرده و تا اواخر دوره قاجار و حتى حال حاضر ما شاهد ساخت گرمابه هايى به سبک و شيوه سنتى در معمارى ايران هستيم.دوره اوج و رونق معمارى حمام ها مربوط به دوره صفويه است،طرح کلى گرمابه ها در سراسر ايران يکسان بوده و تنها تفاوتى که گرمابه هاى اقليم سرد با گرمابه هاى اقليم گرم داشته اند در عمق آنهاست که در اقليم سرد به علت سردى هوا، عمق گرمابه بيشتر است .
معمارى حمام ها در دوره قاجار به طور کلى ادامه ى معمارى گرمابه هاى دوره صفوى است.
ويژگي هاي باغ قاجار
باغسازي ايران در اين دوره همچون معماري و ساير رشته هاي هنري به شدت تحت تاثير باغسازي اروپا قرار دارد. معماران فرم ها و عناصر معماري و ساختار فضايي باغ هاي اروپايي را اقتباس تا حدي ايرانيزه و سپس اجرا نموده اند. علي رغم وجود عناصر فراوان بيگانه اما همچنان فضاي باغ ايراني حاکم بر باغسازي اين دوره است.قدمت ساخت باغ در معمارى ايران به دوره هاى قبل از اسلام (باغ هاى پاسارگاد) مى رسد و دستيابى به نظم حاکم بر باغ ايرانى همراه با شکل گيرى فرهنگ ايرانى حاصل شده است، گر چه اين نظم نيز مبتنى بر ديدگاه هاى دين زرتشت ودين اسلام و سپس فرهنگ ايرانى بوده است؛نکته اى که در مورد باغ هاى ايرانى در دوره مختلف تاريخى به خصوص دوره قاجار رعايت شده، پرهيز از بيهودگى و درون گرا بودن باغ هاست که از ويژگى هاى مهم باغ هاى ايرانى است. رواج حوض بيضى شکل نيز خاص دوره قاجار و تحت تأثير معمارى غرب است.
مدارس
مدارس دوره قاجار به نوعي اوج و شکوه معماري مدارس را به نمايش مى گذارند، از جمله مدارس زمان قاجار مدرسه سپهسالار است که نمونه ى کاملى از معمارى مدارس دوران قاجار و قرن سيزدهم هجرى قمرى است.
از ديگر ساخت و سازهايى که در دوره قاجار صورت گرفته؛ بازارها،پل ها، معمارى قهوه خانه ها، يخچال ها و تيمچه هاى موجود در بازار (مانند تيمچه ى امين الدوله کاشان) و ستون هاى به کار برده شده در اين دوره است
درباره این سایت